Ήταν τόσο καταστρεπτικός σεισμός και άφησε θλιβερές εντυπώσεις όπως αναφέρεται από πολλούς ιστορικούς της εποχής με εντυπωσιακές περιγραφές. Από τις πολλές παραθέτω τις πλησιέστερες χρονικά στο σεισμικό γεγονός αναφορές:

«… Αυτός ο σεισμός είναι ο πιο συζητούμενος και συχνότερα αναφερόμενος από τους σεισμούς της Ύστερης Αρχαιότητος. Δεν έχει ακόμα γίνει τελείως γνωστό τι ακριβώς συνέβη στον σεισμό αυτό. Κατά τον αείμνηστο καθηγητή Β. Παπαζάχο, το ρήγμα της Ελαφονήσου νοτιοδυτικά της Κρήτης, μήκους L=200 χιλ., έδωσε αυτό τον Σεισμό, ο οποίος είναι και ο μεγαλύτερος της Μεσογείου, μεγέθους 8,2 R. Ο ιστορικός Αμμιανός Μαρκελλίνος, ο οποίος ήταν τότε στην Αντιόχεια και μάλλον συγκέντρωνε αναφορές από μάρτυρες που έζησαν τον σεισμό, αναφέρει:

Hoc novatore adhuc superstite, cuius actus multiplices docuimus et interitum, diem duodecimum Kalendas Augustas, consule Valentiniano primum cumfratre, horrendi terrores per omnem orbis ambitum grassati sunt subito, quales nec fabulae nec veridicae nobis antiauitatew exponunt. Paulo enim post lucis exortum, densitatepraevia fulgorum acrius vibratorum tremefacta concutitur omnis terreni stabilitas ponderis mareque dispulsum retro fluctibus evolutis abcessit, ut retecta voragine profundorum species natantium multiformes limo cernebantur haerentes, valliumque vastitates et montium tunc (ut opinari dabatur), suspicerent radios solis, quos primigenia rerum sub immensis gurgitibus amendavit. Multis igitur navibus velut arida humo conexis, et Reenter per exiguas undarum reliquias palantibus plurimis, utpisces manibus colligerent et similia, marini fremitus velut gravati repulsam, versa vice consurgunt, perque vada ferventia insulis et continentis terrae porrectis spatiis violenter illisi innumera quaedam in civitatibus, et ubi reperta sunt aedificia, complanarunt; proinde ut elementorum furente discordia, involuta fades mundi, miraculorum species ostendebat.

Elapsa enim aequorum magnitudo cum minime speraretur, milia multa necavit hominum et submersit, recurrentiumque aestuum incitata vertigine quaedam naves, postquam umentis

substantiae consenuit tumor, pessumdatae visae sunt, exanimataque naufragiis corpora supina iacebant aut prona. lngentes aliae naves, extrusae rabidis flatibus culminibus insedere tectorum, utAlexandriae contigit et ad secundum lapidem fere procul a litore contortae sunt alique, ut Laconicam prope Mothonen oppidum nos transeundo conspeximus, diuturna cane fatiscentem.

Αμμιανός 26,10,15-19

Μετάφραση

Αυτός ο νεωτεριστής του οποίου έχουμε περιγράψει πολλά έργα και τον θάνατο, είχε επιζήσει έως τότε, αρχικά υποστηριγμένος από τον αδελφό του, κατά την διάρκεια της δωδέκατης ημέρας του Αυγούστου την εποχή της θητείας του Valentiniano, διαδόθηκαν προδοτικοί φρικτοί φόβοι σε κάθε άκρη του κόσμου, τέτοιοι που ούτε σε παραμύθια ούτε σε αρχαίες αλήθειες είχαν ποτέ αφηγηθεί.

Πράγματι, λίγο μετά από το πρώτο φως της αυγής, ταλαντευόμενη η ένταση του πρώτου φωτός της αστραπής που σπινθήριζε πιο δυνατά, κλονίστηκε η σταθερότητα όλου του βάρους του εδάφους, και η θάλασσα, διωκόμενη προς τα πίσω από τα ανεστραμμένα κύματα, αποτραβήχτηκε, τόσο πολύ που τα διάφορα ποικιλόμορφα είδη ψαριών των πιο βαθιών νερών ήταν εμφανή, ξαπλωμένα επάνω στην λάσπη του ακάλυπτου πυθμένα. Και οι απέραντες πεδιάδες και βουνά (όπως μπορούσαν πλέον να θεωρηθούν) εκτίθετο στις ηλιακές ακτίνες, που με τις μεγάλες δίνες, εκείνη η αρχέγονη φύση περιπλανιόντουσαν στην τύχη σε περιοχές που είχαν ακόμη νερό για να μαζέψουν ψάρια και παρόμοια ζώα με τα χέρια. Οι θόρυβοι της θάλασσας αντηχούσαν πιο ανάλαφροι, αναδύονται αντίστροφα από το συνηθισμένο και μέσω διαβάσεων κτυπούσαν σε νησιά κα μεγάλες ηπειρωτικές πεδιάδες. Κατεδαφίστηκαν αναρίθμητα οικοδομήματα, στις πόλεις και όπου αλλού υπήρχαν. Σαν από θυελλώδη διαμάχη των στοιχείων της φύσης, η σκοτεινή πλευρά του κόσμου αναδείκνυε θαυμαστά έργα. Η μετακίνηση της απέραντης θαλάσσιας μάζας, αφού καθόλου δεν μπορούσε να έχει προβλεφθεί, προκάλεσε το θάνατο και τον καταποντισμό πολλών χιλιάδων ανθρώπων, και εξ’ αιτίας των δινών που εδημιουργούντο λόγω των τεράστιων κυμάτων μερικά πλοία, αφού το φούσκωμα των υδάτων είχε κατακαθήσει, φαίνονταν εκεί βυθισμένα: και τα άψυχα σώματα των ναυαγών εκείτοντο στο έδαφος, άλλα ανάσκελα και άλλα μπρούμιτα. Πολλά άλλα πλοία, παρασυρμένα από θυελλώδης ριπές ανέμου, σκαλώνανε στις κορυφές των σκεπών, όπως συνέβη στην Αλεξάνδρεια και ορισμένα διαλύθηκαν επάνω σε ένα βράχο αρκετά μακρυά από την ακτή, όπως το Λακωνία (πλοίο) που είδαμε εμείς περνώντας, κοντά στα τείχη της Μεθώνης, κατεστραμμένο εδώ και πολύ καιρό.

Ένας άλλος σύγχρονος συγγραφέας είναι ο Ιερεμίας, ο οποίος σημειώνει το γεγονός σε τρία (3) κείμενα, α) Το χρονικόν β) Σχολιασμός στον Ισαΐα γ) Η ζωή του Αγίου Ιλαρίωνος

Στη συνέχεια της ιστορίας του χρονικού του Ευσέβιου, το οποίον γράφτηκε περίπου το 380 μ.Χ. Ο Ιερεμίας αναφέρει:

Terrae motu per totum orbem, mare litus egreditur et Siciliae multarumque insularum innumerasilles populoi opprimit.

Μετάφραση

Υπήρξε ένας σεισμός σ’ όλον τον κόσμον και η θάλασσα εσκέπασε την ακτή, προκαλώντας την συμφορά σε αμέτρητους ανθρώπους στην Σικελία και σε πολλά άλλα νησιά.

Επίσης ο ίδιος αναφέρει το σεισμικό κύμα της 21ης Ιουλίου 365 μ.Χ. στον σχολιασμό του στον Ισαΐα, όπου συνδέει αυτό με ένα σεισμό στην Αερόπολη, στα σύνορα Αραβίας και Παλαιστίνης, ο οποίος πράγματι συνέβη το Μάιο του 363 μ.Χ.

Στη ζωή δε του Αγίου Ιλαρίωνα αναφέρει τα αποτελέσματα του σεισμικού κύματος στην περιοχή κοντά στην Επίδαυρο της Δαλματίας.

Εα tempestate terrae motu totius orbis, qui post mortem accidit, maria egressa sunt terminos suos, et quasi rursum Deus diluvium minaretur vel in antiquum chaos redirent omnia, naves ad praerupta delatae montium pependerunt. Quod cum viderent Epidauretani, frementes scilicet fluctus et undarum moles et monies gurgitum lottoribus inferri, verentes quod iam evenisse cernebant, ne oppidum funditus subverteretur, ingressi sunt ad senem, et quasi ad proelium proficiscentes posuerunt eum in littore. Qui cum tria crucis signa pinxisset in stabula manusque contra tenderet, incredibile dictu est, in quantam altitudinem intumescens mare ante eum steterit, ac diufremens et quadi ad obicem indignans paulatim in semetipsum relapsum est.

Μετάφραση

Εκείνη τη στιγμή, λόγω ενός σεισμού που συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο, και που επαληθεύτηκε μετά το θάνατο του Ιουλιανού, οι θάλασσες βγήκαν από τα όριά τους, και σαν ο Θεός να απειλούσε ξανά με κατακλυσμό καινά ξαναγυρίσουν όλα στο πρωταρχικό χάος, τα πλοία παρασύρθηκαν στους γκρεμούς των βουνών όπου και παρέμειναν κρεμασμένα. Όταν οι κάτοικοι της Επιδαύρου αντίκρισαν όλα αυτά, ότι δηλαδή η θορυβώδης και τεράστια μάζα των κυμάτων και τα βουνά από δίνες να έχουν παρασυρθεί μέχρι τις παραλίες, μεταφέροντας αυτό που έβλεπαν ότι είχε ήδη

συμβεί, και για να μην καταστραφεί η πόλη εκ θεμελίων, πήγαν στον γέροντα και σαν να προχωρούσαν για μάχη, τον πήγαν στην παραλία. Αυτός, κάνοντας τρεις φορές το σήμα του σταυρού στις πλάτες και απλώνοντας τα χέρια προς τα στοιχεία της φύσης, είναι συγκλονιστικό να το περιγράφει κανείς, κατά μήκος όλου του ύψους, όπου είχε φθάσει η θάλασσα πριν έρθει αυτός, παφλάζοντας μεν για αρκετή ώρα, και σαν να ήταν θυμωμένη με το εμπόδιο της, λίγο λίγο μαζεύτηκε στον εαυτό της.

Η ζωή του Αγίου Ιλαρίωνος, από τον Ιερεμία (Άγιος και Πατέρας της Λατινικής Εκκλησίας).

Στην συριακή έκδοση των εορταστικών γραμμάτων, του Μ. Αθανασίου συναντάμε αναφορά για τον σεισμό του 365 μ.Χ.

Επίσης ο Σεισμός αναφέρεται σ’ άλλα κείμενα του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνος.

365. Valeniniano et Valente Augg. His conss. Mare ultra terminos suos egressum est die xii Kal. Aug. Consularia Constantinopolitana.

Μετάφραση

To 365 μ.Χ. κατά την διάρκεια του υπατείας του Βαλεντινιανού και Βάλεντος η θάλασσα ξεπέρασε τα όριά της την 12ηημέρα πριν από τις Καλένδες του Αυγούστου (21 Ιουλίου).

Αυτό αναφέρεται στο Λατινικό χρονικό του 5ου μ.Χ. αιώνος Consularia Constatninopolitana…»

Πληγείσες περιοχές από σεισμό και τσουνάμι (21.7.365 μ.Χ.) Πηγή: Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής Ρώμης

Πληγείσες περιοχές από σεισμό και τσουνάμι (21.7.365 μ.Χ.) Πηγή: Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής Ρώμης

Αποτελέσματα σεισμών στη Μεσόγειο μεταξύ 2ου-4ου αιώνα μ.Χ.-Πηγή: Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής Ρώμης

Σεισμοί και κατασκευές στην Κορινθία (ιστορική αναδρομή), 2002

Βιβλιογραφία: Απόστολος Ε. Παπαφωτίου, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

“Σεισμοί και κατασκευές στην Κορινθία (Ιστορική αναδρομή)”,

Έκδοση “Καταγράμμα”, Κόρινθος 2002.

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.